Η εκπαίδευση στο ζήτημα του σεξ και της συναίνεσης είναι η βασική ασπίδα προστασίας για παιδί μας, σύμφωνα με την Ψυχολόγο Ζωή Σιούτη.
Αποφεύγεις, μέρες τώρα, ειδησεογραφικές ιστοσελίδες. Σου είναι δύσκολο να διαχειριστείς συναισθηματικά τα συνεχή φρικτά νέα σε ένα καθημερινό feed, με θέμα τη σεξουαλική κακοποίηση ανήλικων παιδιών. Δεν ξέρεις τι φταίει. Πολλοί μιλούν για τη εποχή μας, το ρόλο του διαδικτύου ή τη μετά-πανδημική κοινωνία που έφερε στην επιφάνεια τόση ζοφερότητα. Αυτές οι σκέψεις δε σε βοηθούν έτσι κι αλλιώς. Αυτό που σε απασχολεί και απασχολεί κι εμάς σαν γονείς, είναι να μπορέσουμε να μάθουμε στο παιδί μας αυτοάμυνα και να γνωρίσουμε πώς αυτός ο κόσμος θα γιατρευτεί από παρόμοια φαινόμενα.
Γι’ αυτό το λόγο στραφήκαμε στα πολύτιμα λόγια της Ψυχολόγου κ. Ζωής Σιούτη που μας έδωσε μερικές αφυπνιστικές απαντήσεις.
MP: Κα Σιούτη πώς μπορεί ένα γονιός να αντιμετωπίσει ψύχραιμα τη ζοφερή επικαιρότητα;
Ζ.Σ: Η αλήθεια είναι ότι η επικαιρότητα χαρακτηρίζεται επιεικώς ζοφερή. Συνεχώς προκύπτουν νέα κρούσματα σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών και εφήβων, είτε από συνομηλίκους, είτε ακόμα και από ενήλικες.
Σαν γονείς οφείλουμε να αναλογιστούμε ότι ο πανικός δε βοηθάει καθόλου. Αυτό που βοηθά είναι να σκεφτούμε ότι υπάρχει και το ενδεχόμενο τέτοια κρούσματα να εμφανίζονταν και κατά το παρελθόν, απλώς να μη λάμβαναν τη δημοσιότητα που λαμβάνουν σήμερα. Οι γονείς λοιπόν, για να αντιμετωπίσουν ψύχραιμα την επικαιρότητα, θα πρέπει να ακολουθήσουν το τρίπτυχο – εμπιστοσύνη – ενημέρωση – βοήθεια. Ειδικότερα, μπορούν να οικοδομήσουν ένα κλίμα ειλικρίνειας και εμπιστοσύνης ανάμεσα σε αυτούς και το παιδί.
Τυχόν ενδείξεις ύποπτης συμπεριφοράς άλλων προς το παιδί ή σεξουαλικών συμπεριφορών του παιδιού δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με τρόπο που να του γεννά ενοχές. Επίσης, οφείλουν να ενημερωθούν για τους κινδύνους που εντοπίζονται, όχι μόνο με τη φυσική παρουσία κάποιου τρίτου, για παράδειγμα, κάποιου επίδοξου κακοποιού, αλλά και ηλεκτρονικά, μέσω των εφαρμογών κοινωνικής δικτύωσης και των νέων τεχνολογιών.
Στην ουσία αυτό που θα πρέπει να κάνουν είναι να ενημερωθούν οι ίδιοι για τους κινδύνους που εγκυμονεί η δημοσιοποίηση προσωπικών δεδομένων από μέρους του παιδιού στο Διαδίκτυο και με τη σειρά τους να ενημερώσουν σχετικά το παιδί. Είναι σημαντικό το παιδί να γνωρίζει ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και το διαδίκτυο είναι χρήσιμα και απαραίτητα εργαλεία για την καθημερινότητά μας. Ωστόσο, πολλές φορές είναι εξαιρετικά επικίνδυνα. Οφείλουμε λοιπόν να ενημερώσουμε το παιδί, ότι θα πρέπει να θέτει όρια στη χρήση τόσο του διαδικτύου όσο και του υλικού που αυτό αναρτάται σε διάφορες ιστοσελίδες. Οι εφαρμογές επίσης κοινωνικής δικτύωσης, όπως γνωρίζουμε, έχουν έναν αλγόριθμο που φιλτράρει τα συγκεκριμένα είδη πληροφοριών υλικού. Παρόλα αυτά το πότε και το πώς θα μοιραστεί κάποιος τις στιγμές της προσωπικής του ζωής καθορίζεται ΜΟΝΟ από τον ίδιο, κάτι που πρέπει να γίνει γνωστό και προς το παιδί.
Ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζει μια κοινωνία το σεξ καταδεικνύει πολλές φορές και την ωριμότητά της.
MP: Σε ποιο στάδιο πιστεύετε ότι βρίσκεται η χώρα μας στο ζήτημα της σεξουαλικής εκπαίδευσης;
Δυστυχώς στο ζήτημα της σεξουαλικής εκπαίδευσης η χώρα μας βρίσκεται πίσω. Σε κάποια σχολεία γίνεται το μάθημα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, στην πλειοψηφία όμως των περιπτώσεων γίνεται από καθηγητές διαφόρων ειδικοτήτων, οι οποίοι έχουν λάβει εκπαίδευση. Ωστόσο, ο τρόπος της προσέγγισης ενός τέτοιου ευαίσθητου θέματος είναι ιδιαίτερος και απαιτεί προσωπική εκπαίδευση και μια συνεχή ενημέρωση από τον εκπαιδευτικό.
Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που προτιμάται, αντί για την ενημέρωση πάνω σε ένα τέτοιο κρίσιμο ζήτημα, να γίνεται κάλυψη των ωρών από άλλα μαθήματα, προκειμένου να τηρηθεί το χρονοδιάγραμμα της διδασκαλίας. Ακόμα, η ενημέρωση των παιδιών σε αυτό το θέμα γίνεται με την παραδοχή ότι το παιδί θεωρεί το σεξ ως ταμπού και ως πηγή ντροπής, το οποίο με τη σειρά του μπορεί και να οδηγήσει το παιδί να μην προσέχει κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης, να ντρέπεται ή και να ενημερώνεται πολλές φορές εντελώς επιφανειακά.
Επίσης σημαντικό ζήτημα σε όλο αυτό είναι και το θέμα της οικογένειας. Στο σπίτι συνήθως το σεξ συνιστά ένα θέμα ταμπού. Η φράση «είσαι πολύ μικρός ακόμα για αυτό» δυστυχώς εξακολουθεί να ακούγεται από γονείς προς τα παιδιά, προκειμένου οι ίδιοι να αποφύγουν αυτό που θεωρούν ως άβολες και ντροπιαστικές συζητήσεις.
Ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζει και μια κοινωνία το σεξ πολλές φορές καταδεικνύει και την ωριμότητά της. Εάν αυτό αντιμετωπίζεται σοβαρά και ως μια φυσιολογική λειτουργία, όπως και είναι άλλωστε, τότε και η ενημέρωση θα είναι πιο κατατοπιστική. Εάν αντίθετα αντιμετωπίζεται ως ταμπού ή ως πηγή ντροπής, πολλά ζητήματα γύρω από αυτό θα μείνουμε και εκτός συζήτησης και ζητήματα μάλιστα που αφορούν και τη συναίνεση για τη σεξουαλική πράξη.
ΜP: Πώς πιστεύετε ότι η εκπαίδευση της κοινωνίας μας μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη αυτών των φαινομένων;
Ζ.Σ: Το βασικό κομμάτι για την εκπαίδευση της κοινωνίας είναι να διαχωρίσουμε το κομμάτι της σεξουαλικής κακοποίησης από τη συνουσία. Στη μία περίπτωση αποτελεί ένα βαρύτατο ποινικό αδίκημα και στην άλλη περίπτωση είναι μια φυσιολογική σωματική λειτουργία. Αυτό που τα διαχωρίζει είναι το κομμάτι της συναίνεσης. Πιο συγκεκριμένα τα παιδιά θα πρέπει να μάθουν από μικρή ηλικία ότι η λέξη «ΟΧΙ» σε κάποια πράξη συνιστά πραγματικά «όχι». Κάποιες αντιλήψεις του παρελθόντος, ότι για παράδειγμα η σύντροφος μπορεί να πει «όχι» στο πλαίσιο του ερωτικού παιχνιδιού, προκειμένου να διεγείρει ερωτικά το σύντροφό της, θα πρέπει να αποκλειστούν. Η κοινωνία οφείλει να εκπαιδευτεί με τέτοιο τρόπο ώστε το ΟΧΙ να γίνεται απόλυτα σεβαστό και να μην αναζητούνται τρόποι να γίνει ναι. Είναι η κοινωνία μας λοιπόν, που οφείλει να προστατεύσει την παιδικότητα και την αθωότητα των μελών της. Επιπλέον, η εκπαίδευση θα πρέπει να γίνει σε μαζική κλίμακα, με ευαισθητοποίηση και πληροφόρηση. Το βασικότερο όμως θέμα της κοινωνίας μας δεν είναι μόνο ότι το σεξ θεωρείται ταμπού από τα περισσότερα μέλη της, αλλά και το ότι δίνεται σε αυτό περισσότερη σημασία απ’ όσο πρέπει. Δηλαδή όταν η καθημερινότητα είναι επικεντρωμένη στο σεξουαλικό στοιχείο και όταν το σεξ γίνεται αυτοσκοπός. Αυτό το φαινόμενο εντοπίζεται και μέσα από διάφορες σύγχρονες μορφές τέχνης που είναι διαθέσιμες στους εφήβους.
Δυστυχώς στο ζήτημα της σεξουαλικής εκπαίδευσης η χώρα μας βρίσκεται πίσω. Σε κάποια σχολεία γίνεται το μάθημα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, στην πλειοψηφία όμως των περιπτώσεων γίνεται από καθηγητές διαφόρων ειδικοτήτων, οι οποίοι έχουν λάβει εκπαίδευση. Ωστόσο, ο τρόπος της προσέγγισης ενός τέτοιου ευαίσθητου θέματος είναι ιδιαίτερος και απαιτεί προσωπική εκπαίδευση και μια συνεχή ενημέρωση από τον εκπαιδευτικό.
ΜP: Πώς μπορούμε να ανοίξουμε δρόμους επικοινωνίας με το παιδί μας στο θέμα του σεξ;
Z.Σ: Αυτό εξαρτάται και από την ηλικία και το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού. Διαφορετικά δηλαδή θα συζητήσουμε με ένα παιδί ηλικίας 6 ετών, διαφορετικά με ένα παιδί ηλικίας 12 ετών και διαφορετικά με έναν έφηβο/μία έφηβη.
Αυτό που θα πρέπει να επισημανθεί είναι ότι δεν θα πρέπει να κάνει το παιδί να πιστέψει ότι το θέμα του σεξ είναι ταμπού ή ότι οι βιολογικές λειτουργίες είναι συνδεδεμένες με το σεξουαλικό στοιχείο. Και αντίστοιχα, θα πρέπει και το παιδί, με την παρότρυνση του γονέα, να μην θεωρεί ότι το θέμα είναι κάτι που πρέπει να του προκαλεί ντροπή. Έτσι οι γονείς θα μπορούν να επικοινωνήσουν πιο ανοιχτά με το παιδί τους και για ειδικότερα ζητήματα. Να σημειώσουμε ότι σε περίπτωση που δεν έχουν κάποιες απαντήσεις σε κάποιες ερωτήσεις του παιδιού, τότε θα πρέπει να απευθυνθούν σε κάποιο ειδικό.
‘Έτσι κι αλλιώς κανείς δεν γεννήθηκε γνωρίζοντας τα πάντα και κανείς δεν γνωρίζει τα πάντα!
MP: Κάτι δύσκολο. Ποια είναι τα σημάδια της σεξουαλικής κακοποίησης στο παιδί;
Z.Σ: Αυτά πάλι εξαρτώνται από την ηλικία του παιδιού. ‘Ενα παιδί μικρότερης ηλικίας, μπορεί να παρουσιάζει παλινδρόμηση, δηλαδή να επιστρέφει συμπεριφορές που αντιστοιχούν σε παιδιά μικρότερης ηλικίας, όπως είναι για παράδειγμα το πιπίλισμα του δαχτύλου, η νυχτερινή ενούρηση, να εκφράζει ένα αίσθημα ανασφάλειας ανησυχίας, άγχος αποχωρισμού, κάποιες έτσι ειδικές φοβίες, δυσκολίες στον ύπνο, ακόμα και εφιάλτες. Βέβαια, αυτά είναι μόνο ενδείξεις και δεν μπορούν να οδηγήσουν σε ασφαλή συμπεράσματα. Ας πούμε, σοβαρότερα σημάδια που πιθανολογούν ότι υπάρχει σεξουαλική κακοποίηση είναι, όταν για παράδειγμα ένα παιδί μικρότερης ηλικίας δεν θέλει να γδυθεί ή αντιδρά σε αυτό όταν βρίσκονται και άλλοι μπροστά του. Επίσης, εννοείται ότι ύποπτα είναι ασυνήθιστα τραύματα, μώλωπες, οιδήματα στο σώμα του και στην ευαίσθητη περιοχή. Ακόμα ένδειξη αποτελεί εάν οι ζωγραφιές του έχουν σεξουαλικό προσανατολισμό ή έχουν ένα απειλητικό, επιθετικό περιεχόμενο.
Αντίστοιχα σε παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας μπορούμε να παρατηρήσουμε αλλαγές στη συμπεριφορά και στα συναισθήματα τους. Για παράδειγμα ένα παιδί μπορεί να αποσύρεται να κλείνεται στον εαυτό του, να αποφεύγει παρέες με συνομηλίκους και να παρουσιάζει μειωμένο ή και καθόλου ενδιαφέρον για τις σχολικές υποχρεώσεις ή για δραστηριότητες που στο παρελθόν προκαλούσαν ευχαρίστηση. Επίσης, μπορεί να εκφράζει αρνητική κριτική ή να μιλά υποτιμητικά προς τον εαυτό του, να έχει αισθήματα ντροπής για το σώμα του, να παρουσιάζει υπερκινητικότητα, να γίνεται επιθετικό και να έχει εκρήξεις θυμού.
Άλλες σοβαρές ενδείξεις είναι ο αυτοτραυματισμός, η χρήση ουσιών, κάποιες ειδικές φοβίες, το άγχος και η ανησυχία γενικότερα, να ασχολείται με θέματα, τα οποία άπτονται πάνω στα σεξουαλικά ζητήματα ή να εμφανίζει και τάσεις φυγής από το σπίτι. Επίσης, είναι σημαντικό να πούμε ότι ένα παιδί μπορεί να εμφανίζει και ψυχοσωματικά συμπτώματα, δηλαδή για παράδειγμα δυσκολία στον ύπνο ή διαταραγμένο ύπνο με εφιάλτες. Ακόμα σημάδι αποτελούν οι διατροφικές συμπεριφορές του παιδιού, δηλαδή είτε να τρώει λιγότερο, είτε να τρώει περισσότερο από ότι στο παρελθόν, χωρίς να υπάρχει κάποια διατροφική παθολογική αιτία.
ΜP: Πού μπορούμε να μιλήσουμε, μόλις αντιληφθούμε ότι ένα παιδί είναι θύμα σεξουαλικής κακοποίησης;
Ζ.Σ: Το ζήτημα αυτό είναι η αλήθεια είναι ιδιαίτερα λεπτό και σοβαρό. Εάν είμαστε σίγουροι ή έχουμε έστω υπόνοιες ότι ένα παιδί είναι θύμα σεξουαλικής κακοποίησης, τότε πρέπει να το καταγγείλουμε το ταχύτερο δυνατό στην πλησιέστερη αστυνομική αρχή.
Με αυτό τον τρόπο μπορούμε να προλάβουμε τυχόν επιδείνωση της κατάστασης του παιδιού ή θυματοποίηση και άλλων παιδιών. Υπάρχουν οργανώσεις, όπως για παράδειγμα το “Χαμόγελο του Παιδιού“, που επίσης μπορούν να ενημερωθούν. Ωστόσο, η επιλογή μας να καλέσουμε μια τέτοια οργάνωση, χωρίς την ταυτόχρονη ειδοποίηση και των αρχών, δε θα οδηγήσει στα επιθυμητά αποτελέσματα που είναι η παύση της κακοποίησης του παιδιού.
Στη συνέχεια, θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι από το σημείο αυτό ξεκινάει το στάδιο της θεραπείας του παιδιού, η οποία είναι και σωματική και ψυχική και το στάδιο της ψυχοθεραπείας. Το τελευταίο αποτελεί μια μακρόχρονη και επίπονη διαδικασία, τόσο για το ίδιο το παιδί όσο και για τα κοντινά του πρόσωπα.
MP: Ευχαριστούμε κα Σιούτη.
Ζ.Σ: Κι εγώ σας ευχαριστώ.
Μάθε περισσότερα σε ένα Online Masterclass!
Αν οι παραπάνω πληροφορίες σου φάνηκαν ενδιαφέρουσες, προτείνουμε να παρακολουθήσεις το VOD Masterclass του Ψυχολόγου κας Ζωής Σιούτη τίτλο «Σεξουαλική διαπαιδαγώγηση: από την προσχολική ηλικία εώς την προεφηβεία».
Ακολουθησέ μας στο Facebook και στο Instagram και μοιρασου μαζί μας όλα όσα θέλεις να αναλύσουμε σε επόμενά μας blog post!
