Η Γυναικολόγος Μαριλία Νικολαϊδου απαντά σε ένα χρήσιμο Q&A στις συνηθέστερες απορίες πάνω στο θέμα “εμβολιασμός κατά της λοίμωξης Covid 19 στην κύηση“.
Φόβος, ανησυχία, ανασφάλεια: Μέσα σε όλα τα άγχη της εγκυμοσύνης, τα τελευταία δύο χρόνια προστέθηκε και η λοίμωξη από τον ιό Covid-19. Η εισαγωγή του εμβολιασμού στην καθημερινότητα μας προκαλεί αναστάτωση και ερωτηματικά σε όλες τις έγκυες.
Οι μεγάλες Επιστημονικές Εταιρείες παγκοσμίως (RCOG, ACOG, WHO) αλλά και στην Ελλάδα (Ελληνική Μαιευτική Γυναικολογική Εταιρεία) συστήνουν τον εμβολιασμό των εγκύων, σε οποιοδήποτε τρίμηνο κύησης, με mRNA εμβόλια. Ο εμβολιασμός κατά της Covid-19 στην διάρκεια της κύηση είναι απαραίτητος και απολύτως ασφαλής.
Ποια είναι όμως τα χαρακτηριστικά της κύησης που καθιστούν τον εμβολιασμό απαραίτητο και για ποιο λόγο; Τι προσφέρει ο εμβολιασμός στη μητέρα και στο έμβρυο;
Ε: Οι έγκυες είναι περισσότερο ευάλωτες στην Λοίμωξη Covid-19;
A: Ναι. Η κύηση, λόγω των φυσιολογικών αλλαγών στην φυσιολογία και στην λειτουργία των οργάνων, καθιστά τις έγκυες περισσότερο ευάλωτες σε όλες τις ιογενείς λοιμώξεις, συμπεριλαμβανομένης και της Covid-19. Μία έγκυος έχει μεγαλύτερη πιθανότητα να μολυνθεί από τον Covid-19 και να νοσήσει σοβαρότερα σε σχέση με την πιθανότητα που θα είχε αν δεν ήταν έγκυος.
Ε: Γιατί υπάρχει αυτή η ευαισθησία στην κύηση σε σχέση με τον Covid-19;
Προκειμένου να προκληθεί νόσος, μετά την είσοδό του στον οργανισμό μέσω σταγονιδίων (βήχας, φτέρνισμα, εκκρίσεις ατόμου που είναι φορέας ή νοσεί) μέσω του αναπνευστικού συστήματος, η Πρωτείνη S του ιού συνδέεται με τα κύτταρα του οργανισμού μέσω του υποδοχέα του Μετατρεπτικού Ενζύμου της Αγγειοτενσίνης ΙΙ (Angiotensin-Converting Enzyme 2 (ACE2). Στην συνέχεια εισέρχεται στα κύτταρα και χρησιμοποιεί τους μηχανισμούς τους προκειμένου να πολλαπλασιαστεί.
Στην κύηση υπάρχει διπλάσιος αριθμός Υποδοχέων ACE2 στα κύτταρα του πνεύμονα, της μήτρας αλλά και του πλακούντα, γεγονός που αυξάνει την δυνατότητα του ιού να προσβάλλει τα κύτταρα και να προκαλέσει σοβαρή νόσο στην έγκυο. Η έγκυος λοιπόν κινδυνεύει περισσότερο να αναπτύξει λοίμωξη μετά από επαφή με τον ιό σε σχέση με τον κίνδυνο που θα είχε αν δεν ήταν σε κύηση.
Ε: Η λοίμωξη Covid-19 στην κύηση μπορεί να είναι βαρύτερη και περισσότερο επικίνδυνη για τη μητέρα ή για το μωρό;
Ναι. Αν και στις περισσότερες περιπτώσεις τα συμπτώματα είναι ήπια, οι μελέτες έχουν δείξει πως βαριά νόσος και ανάγκη νοσηλείας σε νοσοκομείο είναι συχνότερη στις έγκυες που νοσούν σε σχέση με τις γυναίκες αντίστοιχης ηλικίας που νοσούν αλλά δεν είναι έγκυες. Ιδιαίτερα στο 3ο τρίμηνο της κύησης, η πιθανότητα να χρειαστεί νοσηλεία είναι αυξημένη, καθώς επίσης και η πιθανότητα διασωλήνωσης για την έγκυο. Συγκεκριμένα, 1 στις 10 έγκυες που κάνουν εισαγωγή στο νοσοκομείο λόγω της λοίμωξης, χρήζουν νοσηλείας στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας.
Γυναίκες σε κύηση που εμφανίζουν προβλήματα υγείας ανεξάρτητα της κύησης, όπως παχυσαρκία, καρδιοπάθεια, διαβήτη, αυτοάνοσα νοσήματα, είτε κάποια παθολογία κύησης (διαβήτη κύησης, υπέρταση κλπ) έχουν ακόμη μεγαλύτερη πιθανότητα νοσηλείας και διασωλήνωσης στην περίπτωση που θα νοσήσουν με Covid-19.
Όσον αφορά το έμβρυο, φαίνεται πως η πιθανότητα ενδομητρίου θανάτου είναι διπλάσια σε έγκυες που νοσούν με Covid-19 σε σχέση με έγκυες που δεν έχουν νοσήσει. Διπλάσια είναι επίσης και η πιθανότητα πρόωρου τοκετού λόγω της λοίμωξης, ο οποίος σε πολλές περιπτώσεις αποφασίζεται από τους θεράποντες ιατρούς προκειμένου να ανανήψει η μητέρα σε περιπτώσεις βαριάς λοίμωξης. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο τοκετός πραγματοποιείται με καισαρική τομή, καθώς είναι αδύνατο μητέρα που νοσεί να ανταπεξέλθει σε φυσιολογικό τοκετό.
Ε: Οι αλλαγές που γίνονται κατά την κύηση συνδέονται με τη βαρύτητα της νόσου;
Ναι. Οι τροποποίηση στην λειτουργία του οργανισμού προκειμένου να διεκπεραιώσει την κύηση έχουν ως αποτέλεσμα την αυξημένη πιθανότητα βαριάς λοίμωξης.
Το ανοσοποιητικό σύστημα στη διάρκεια της κύησης τροποποιεί τη λειτουργία του προκειμένου να φιλοξενήσει το έμβρυο και να το δεχτεί ως δικό του κομμάτι. Η τροποποίηση αυτή έχει ως αποτέλεσμα, την σημαντική ελάττωση σε αριθμό πολλών πληθυσμών Τ λεμφοκυττάρων, των κυττάρων δηλαδή που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση των λοιμώξεων από ιούς. Επιπλέον, τα εξουδετερωτικά αντισώματα που αναγνωρίζουν και συνδέονται με τα αντιγόνα του ιού εμποδίζοντας επιπλέον τον πολλαπλασιασμό τους και τα Φυσικά Φονικά Κύτταρα (Natural Killers Cells), τα οποία αποτελούν το 5-20% των κυκλοφορούντων λεμφοκυττάρων (αναγνωρίζουν άμεσα τα προσβεβλημένα κύτταρα και τα σκοτώνουν ταχύτατα, δίνοντας τον απαραίτητο χρόνο στον οργανισμό να δημιουργήσει αντισώματα) είναι ελαττωμένα στην κύηση. Αυτό οδηγεί σε μια καθυστέρηση της αντίδρασης του ανοσοποιητικού της εγκύου σε περίπτωση μόλυνσης από Covid-19 και την καθιστά πολύ περισσότερο ευάλωτη.
Η κύηση επιφέρει σημαντικές αλλαγές στη λειτουργία και στην φυσιολογία του αναπνευστικού συστήματος της γυναίκας αλλά και στην ανατομία του θώρακα. Το διάφραγμα ανεβαίνει προς τον θώρακα λόγω της επίδρασης των ορμονών της κύησης αλλά και λόγω της αύξησης στο μέγεθος της μήτρας καθώς η εγκυμοσύνη προχωρά. Αποτέλεσμα αυτού είναι η δυσκολότερη έκπτυξη των πνευμόνων, ιδιαίτερα τους τελευταίους μήνες της κύησης. Οι απόχρεμψη των εκκρίσεων γίνεται δυσκολότερη και ταυτόχρονα οι ανάγκες σε οξυγόνο είναι μεγαλύτερες, καθώς το αναπνευστικό σύστημα της μητέρας τροφοδοτεί και το έμβρυο.
Σε περίπτωση μόλυνσης από τον Covid-19, το αναπνευστικό σύστημα της εγκύου δεν έχει τη δυνατότητα να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την μόλυνση, καθώς δύσκολα αποβάλλονται οι εκκρίσεις και οι ανάγκες σε οξυγόνο είναι μεγαλύτερες σε σχέση με αυτές που θα είχε χωρίς την κύηση. Επιπλέον οι πνεύμονες δεν μπορούν να εκπτυχθούν πλήρως και να οξυγονώσουν καλύτερα μητέρα και έμβρυο. Οι ανάγκες αερισμού στην περίπτωση νόσησης είναι πολύ μεγαλύτερες προκειμένου να οξυγονωθεί επαρκώς μητέρα και έμβρυο και άρα η πιθανότητα βαριάς νόσου και διασωλήνωσης μεγαλύτερες.
Η κύηση είναι μία κατάσταση υπερπηκτικότητας και χαρακτηρίζεται από αυξημένη παραγωγή θρομβίνης και άλλων παραγόντων πήξης. Λόγω αυτού, οι έγκυες που νοσούν από Covid-19 έχουν αυξημένη πιθανότητα θρόμβωσης σε σχέση με την πιθανότητα που θα είχαν αν δεν ήταν έγκυες.
Ε: Πότε μπορεί να εμβολιαστεί μία έγκυος και με ποιο εμβόλιο;
Ο εμβολιασμός εμβολιασμός κατά της λοίμωξης Covid 19 μπορεί να πραγματοποιηθεί σε οποιαδήποτε τρίμηνο στην κύηση. Συστήνονται τα mRNA εμβόλια, τα οποία χορηγούνται σε 2 δόσεις.
Ε: Τα “νέα” mRNA εμβόλια είναι πραγματικά καινούργια? Είναι ασφαλή σε σχέση με τα παλαιότερα, συμβατικά εμβόλια?
Η τεχνολογία των mRNA εμβολίων είναι γνωστή από 20ετίας. Ο λόγος που μέχρι σήμερα δεν παράγονταν μαζικά είναι το υψηλό κόστος παραγωγής αλλά και οι δυσκολίες αποθήκευσης και συντήρησης. Η ανάγκη που η Πανδημία δημιούργησε οδήγησε στη μαζική παραγωγή τους. Δεν πρόκειται λοιπόν για “καινούργια” ή “άγνωστα” εμβόλια.
Τα περισσότερα κλασικά εμβόλια που μέχρι σήμερα εμπιστευόμαστε και είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικά, χωρίς ιδιαίτερες παρενέργειες, περιέχουν εξασθενημένους ή νεκρούς ιούς ή βακτήρια. Τα mRNA εμβόλια ΔΕΝ περιέχουν τον ιό, ούτε τμήμα του. Ίσως λοιπόν να είναι περισσότερο ασφαλή σε σχέση με τα κλασικά εμβόλια που μέχρι σήμερα γνωρίζουμε και χρησιμοποιούμε.
Ε: Πως δρουν τα mRNA εμβόλια? Υπάρχει περίπτωση τα εμβόλια να επηρεάσουν ή να αλλάξουν το DNA της μητέρας ή του εμβρύου;
Τα mRNA εμβόλια (ή messenger RNA) χρησιμοποιούν ένα βιοτεχνολογικά παρασκευασμένο μόριο mRNA. Το mRNA είναι ένα μόριο που δίνει οδηγίες στο κύτταρο να παράγει συγκεκριμένη πρωτείνη. Μόλις δοθεί το μήνυμα στο κύτταρο, το μόριο του mRNA αποσυντίθεται και εξαφανίζεται από τον οργανισμό. Το μόριο δεν εισέρχεται στον πυρήνα του κυττάρου και δεν αλληλεπιδρά ούτε συνδέεται με το DNA.
Στην περίπτωση του εμβολίου, το τμήμα του mRNA δίνει οδηγία για την παραγωγή ενός μικρού τμήματος μίας πρωτείνης της κάψας του ιού. Χρησιμοποιώντας το μήνυμα του συγκεκριμένου mRNA τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος παράγουν συγκεκριμένες εξειδικευμένες πρωτείνες, τα αντισώματα, τα οποία είναι ειδικά για να αντιμετωπίσουν και να εξουδετερώσουν τον Covid 19. Μόλις ολοκληρωθεί η μεταβίβαση της πληροφορίας, το μόριο του mRNA διασπάται και εξαφανίζεται. Η δημιουργία των αντισωμάτων καθιστά τον οργανισμό έτοιμο να αντιμετωπίσει μία ενδεχόμενη μόλυνση από τον Covid 19 άμεσα, μέσω των αντισωμάτων που ήδη υπάρχουν αλλά και νέων αντισωμάτων που θα δημιουργηθούν πολύ γρήγορα.
Σε καμία περίπτωση λοιπόν τα mRNA εμβόλια ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΕΠΗΡΕΑΣΟΥΝ το γενετικό υλικό του οργανισμού και αλλάξουν το DNA.
Ε: Πόσο δοκιμασμένα είναι τα mRNA εμβόλια στις έγκυες;
Καθώς οι Κλινικές Δοκιμές δεν περιλαμβάνουν έγκυες, στην αρχή δεν υπήρχαν δεδομένα που αφορούσαν την κύηση. Ωστόσο από τις αρχές το 2021 σε Ηνωμένες Πολιτείες και Μεγάλη Βρετανία έχουν εμβολιαστεί περισσότερες από 200.000 έγκυες χωρίς να έχουν καταγραφεί παρενέργειες για την μητέρα ή για το έμβρυο. Καθώς τα εμβόλια αυτά δεν περιέχουν ιό, δεν υπάρχει περίπτωση νόσησης από το εμβόλιο. Επίσης, σε έξι μελέτες που προέρχονται από τέσσερις χώρες και περιλαμβάνουν 40.000 έγκυες, διαπιστώθηκε πως ο εμβολιασμός με τα mRNA εμβόλια ΔΕΝ συσχετίζεται με αποβολές, ενδομήτριο θάνατο, πρόωρο τοκετό ή με συγγενείς ανωμαλίες.
Ε: Υπάρχουν παρενέργειες μετά τον εμβολιασμό στις έγκυες ή στο έμβρυο;
Οι παρενέργειες είναι οι ίδιες με αυτές που εμφανίζονται σε κάποιο ποσοστό εμβολιασμένων: άλγος και ενόχληση στο σημείο της ένεσης, αρθαλγίες, μυαλγίες, πυρετός, κόπωση, πονοκέφαλος και σημεία ίωσης. Ωστόσο τα συμπτώματα αυτά αν εμφανιστούν διαρκούν συνήθως ένα 24ωρο.
Όσον αφορά τα σπάνια περιστατικά θρομβώσεων, αυτά συνδέθηκαν περισσότερο με άλλα εμβόλια κατά του Covid 19 και όχι με τα mRNA εμβόλια. Για αυτό άλλωστε και συστήνουμε τον εμβολιασμό με τα mRNA εμβόλια κατά την κύηση.
Αναφορικά με τα έμβρυα, σε μελέτες με μεγάλο αριθμό εγκύων που εμβολιάστηκαν δεν καταγράφηκε μεγαλύτερος αριθμός επιπλοκών κύησης ή αποβολών, ούτε και εμφάνιση ανωμαλιών στην διάπλαση των εμβρύων.
Ε: Είναι αποτελεσματικά τα εμβόλια κατά του Covid 19 στην κύηση;
Τα εμβόλια κατά της λοίμωξης Covid 19 είναι σε το ίδιο αποτελεσματικά στην κύηση όπως και σε άτομα που δεν κυοφορούν. Προστατεύουν την έγκυο από βαριά νόσο Covid -19 και από νοσηλεία.
Σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου Λοιμώξεων των ΗΠΑ (CDC), οι κλινικές δοκιμές των mRNA εμβολίων έχουν δείξει αποτελεσματικότητα 95% στην προστασία από την λοίμωξη Covid 19 για τα άτομα που έχουν λάβει και τις δύο δόσεις. Πρόσφατες προοπτικές μελέτες σε έγκυες και σε θηλάζουσες που έχουν εμβολιαστεί και με τις δύο δόσεις του εμβολίου, έδειξαν αντίστοιχη ανταπόκριση και ανάπτυξη αντισωμάτων κατά του Covid 19 μετά τον εμβολιασμό. Η ανταπόκριση δηλαδή του ανοσοποιητικού συστήματος μετά τον εμβολιασμό είναι το ίδιο ικανοποιητική, άρα και η προστασία αντίστοιχα από την λοίμωξη υψηλή.
Τα παραπάνω αποδεικνύονται και από πρόσφατη μελέτη στην Μεγάλη Βρετανία: Από τον Φεβρουάριο του 2021 νοσηλεύθηκαν 742 έγκυες με λοίμωξη Covid 19. Όλες ήταν ανεμβολίαστες, εκτός από 4 άτομα που είχαν κάνει μόνο την μία δόση του εμβολίου. Άρα δε νοσηλεύθηκε καμία πλήρως εμβολιασμένη έγκυος. Με άλλα λόγια, περισσότερο από το 99% των εγκύων γυναικών που νοσηλεύθηκαν ήταν ανεμβολίαστες (Πηγή: https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2021.07.22.21261000v1).
ε: Ο εμβολιασμός της μητέρας προστατεύει και το έμβρυο;
Σαφώς ναι! Τόσο άμεσα όσο και έμμεσα:
Άμεσα, καθώς τα αντισώματα που παράγει ο οργανισμός της μητέρας περνούν μέσω του πλακούντα στο έμβρυο αλλά και μέσω του μητρικού γάλακτος με το θηλασμό, όταν το μωρό γεννηθεί. Αυτό σημαίνει πως εμβολιασμός κατά της λοίμωξης Covid 19 στην κύηση προστατεύει αποτελεσματικά το μωρό κατά τους πρώτους μήνες της ζωής του.
Ο εμβολιασμός όμως προστατεύει και έμμεσα το έμβρυο, καθώς όταν η μέλλουσα μητέρα είναι εμβολιασμένη, απομακρύνεται η πιθανότητα βαριάς λοίμωξης από τον ιό και άρα και η πιθανότητα ενός πρόωρου τοκετού, ο οποίος είναι ιδιαίτερα επικίνδυνος για την ζωή αλλά και την εξέλιξη του νεογνού.
Ε: Οι γυναίκες που θηλάζουν μπορούν να εμβολιαστούν κατά του Covid 19;
Όλες οι Επιστημονικές Εταιρείες συστήνουν τον εμβολιασμό κατά το θηλασμό για όσες μητέρες δεν εμβολιάστηκαν κατά την κύηση. Τα εμβόλια δεν επηρεάζουν την σύσταση του γάλακτος και τον θηλασμό. Μετά τον εμβολιασμό δεν χρειάζεται να διακοπεί ο θηλασμός, ούτε να καθυστερήσει.
Συμπερασματικά, ο εμβολιασμός κατά της λοίμωξης Covid 19 στην κύηση είναι απολύτως απαραίτητος και επιβεβλημένος προκειμένου να προστατευθεί η μέλλουσα μητέρα αλλά και το έμβρυο από τυχόν βαριά λοίμωξη που μπορεί να οδηγήσει ακόμη και στην απώλεια της ζωής και των δύο.
Να θυμάσαι ότι εμείς, η επιστημονική ομάδα του MyParenthood, βρισκόμαστε πάντα στο πλάι σου για να σε στηρίξουμε όταν νιώθεις ότι το έχεις ανάγκη. Μη διαστάσεις λοιπόν να επικοινωνήσεις μαζί μας και να μοιραστείς τις ανησυχίες σου ώστε μαζί να βρούμε λύσεις.
